Ondan Bir Halt Olmaz

"Gözlem İltiması" olarak Türkçeye çevrilebilecek bir safsata çeşidinden bahsedeceğim. İki elin parmaklarının sayısından daha fazla safsata çeşidinin olduğunu biliyor muydunuz? Ben de bilmiyordum. Ama öğrendim. Ne mutlu bana!

"Observational Selection" gözlemsel seçim gibi bir sözlük anlamı var bu safsatanın. Bir önermenin, bir iddianın aksini gösteren delillerin hepsinin yok sayılıp, önermeyi doğrulama ihtimali olan diğer delillerle çürüyen delille önermenin ispatlanmaya çalışılması. Evet böyle anlatınca benim de kafam karıştı. Örnek veriyorum; Şevket bizim polisimiz. Olay anında cinayet mahallinde bulunduğu raporlanan Ali'yi sadece olay anında orada bulunduğu ve sabıkası olduğu için zanlı teşhisi koyup tutuklaması. Şevket, katile ait olduğu düşünülen yerde bulunan kanın DNA'sının uymamasına rağmen ve Ali'nin ailesinin cinayet saatinde evde olduğu şeklinde ifade vermesine rağmen Ali'yi tutuklamaktan vazgeçmemiştir.

Başka bir örnek: Telefon anketi. Telefon ile ulaşılan kimseler büyük oranda ortalama bir gelire sahip olan kimselerdir. Böylece yapılacak herhangi bir ankette ortalamanın altında gelire sahip insanların görüşleri yerine ortalama ve üstü gelire sahip insanların görüşleri tespit edilecek ve anket aslında sağlıklı olmayacaktır.

Bir örnek daha, eğer biz dünyada en büyük balığı bizim tuttuğumuzu iddia edersek, bu iddiayı kanıtlamak için bugüne kadar tutulmuş bütün balıkların kayıtlarına bakmamız gerekir. Tuttuğumuz balık gerçekten çok büyük olabilir, kendi gözümüzle gördüğümüz tutalan en büyük balık olabilir fakat bu dünyada tutulan en büyük balığı bizim tuttuğumuz iddiasını ispatlamaz.

Bir tane daha; bir kez yalan söylediğini fark ettiğimiz birinin her söylediğinin yalan olduğunu iddia etmek. Veya bir kez hırsızlık yaptığını gördüğümüz birinin hayatı boyunca bu suçu işleyeceğini iddia etmek. Toplum olarak hata ettiğimiz, sürekli yaptığımız safsatalardan biri olan bu safsata şekline verebileceğimiz en güzel örneklerden biri budur bence. Zihnin değişim, gelişim kodu olmayan bir insan başka bir insanın değişip dönüşebileceğine inanamaz mesela. Onun için arkadaşı hep o arkadaşıdır, lisede sınıfta sürekli uyuyan, laklak eden arkadaşı üniversitede de aynı hatayı yapmaya devam edecektir ve aslından ondan bir halt olmazdır.

Yeni bir kavram öğrenince veya şöyle ifade etmeliyim; zihnimde tanımı olmayan unsurların bir tanımı, bir kavrama sahip olduğunu görünce seviniyorum çünkü o tanımsız, karmakarışık düşüncelerin bir karşılığını görmek problemlerimi çözerken bana yardımcı oluyor. Daha fazla okumak, daha fazla kavram tanımak bize en düşük kapsamlı işlerimizden en büyük, geniş kapsamlı işlerimize kadar yardımcı olur. Doğru okumak, fert fert üstün insanlar olmamıza yardımcı olur.

Ahmet A. KEFENOĞLU 20.02.2018 (Proje 99)