"Dunning Kruger Etkisi" Gerçekleri Çok Fena Örtüyor

“…Piyasa Avustralya'nın da gözünün yaşına bakmaz. Almanya'nın da gözünün yaşına bakmaz. Amerika'nın bile gözünün yaşına bakmaz. Bakmadı 2008 yılında. Bizim bunu anlamamız lazım. Biz şimdi çok duygu yüklü bir millet olduğumuz için insanlarla veya canlılarla ilgili konuşurken onlar hep bize karşıymış gibi düşünüyoruz. Piyasa cansız bir şey. Duygusuz bir şey. Rasyonel bir şey. Piyasa niye rasyonel? Hata yapanı cezalandırır.”

Ekonomist Özgür Demirtaş’ın, doların 2,60 TL olduğu dönemde yaptığı bir konuşma.

Ürettiği ürüne, sözde ömür boyu garanti veren bir beyaz eşya firmasından alınan çamaşır makinesinin bir serisinin kullanımından iki ya da üç ay sonra kendiliğinden arıza verdiğini düşünelim. Kullanıcılar da bu durumu firmaya bildirip verilen garantiden doğan haklarını kullanmak istesin. Firma bundan maddi anlamda zarar edeceği ve de piyasada hakkında olumsuz bir intiba oluşacağı için sözde “marka değerini” korumak ve temize çıkmak için her yolu mübah saysın. Firma, olayın üzerini örtme yolunu seçsin ve sonunda şunu yapmaya karar versin; kendisini makineleri, garanti kapsamında inceleme yapmış gibi gösterip sorunu “kullanıcı hatası” kılıfında insanlara duyursun. Ardından firma, kullanıcılara vadettiği hakları vermediği gibi üstüne bir de bu kullanıcıların diğer firmalarca organize biçimde firmaya saldıran kişiler olduğunu söylesin. Onların gerçek kullanıcı değil de firmasına çamur atmak için bir araya gelmiş insanlar olduklarını iddia ederek kullanıcılara iftira atsın. Bundan haberdar olan ama o firmanın henüz kullanıcısı olmayan diğer insanların (potansiyel müşterilerin) çoğunu da bu şekilde ikna etmiş olsun. Bu gayriahlaki hamle ile firma durumu kotarmış olsun. 

Evrensel bir açıyla bakan, olayın dışındaki bir insan çamaşır makinesinin firmanın iddiasının zıddında bir kalitede olmasına, birçok insanın da bu durumdan ötürü mağdur olmasına rağmen, bu çamaşır makinesi firması hakkında nasıl düşünür? Olayın mağdur insanları ne düşünür? Artık bu ve benzeri durumlarda olaydan nasıl sıyrılabileceğini gören diğer firmalar ne düşünür? Bu gayriahlaki yöntemlerin yayılıp artık bunun normal karşılandığı kültürlerde hayat nasıl ilerler?      

Dunning Kruger etkisinin tanımını hatırlayalım. Niteliksiz ama özgüvenli kişilerin, nitelikli ve özgüvensiz kişilere göre daha baskın ve söz sahibi olmaları… Bunun sonucunda güçlü olan ya da yöneten tarafın niteliksiz özgüvenliler olması gerçeği ortaya çıkıyor. Bu tanıma, niteliklilerin yeterince organize olamamasını da ekleyebiliriz. Akıl yerine duygunun fazlasıyla hâkim olduğu bir kültürde, kültürün kendi içinden olan niteliksiz özgüvenli “bug uzmanları” çıkar ve o kültürün "bug'ını" çok iyi kullanabilir. Çünkü bunlar, adı üstünde “uzman” oldukları için kendi kültürlerini ve kültürün mensuplarının "bug'ını" da iyi biliyorlar. Niteliksiz özgüvenlilerin bu açığı iyi kullanmaları sonucunda aslında aynı kültür ve toplum hakkında yapılan birçok tez ya da analiz "perte çıkıyor". Bunlar, çözüme gerçek manada katkı sunmuyor. 

Eldeki malzeme, kalitesinin üstünde bir şey üretmiyor. Bu bir arızadır ve bununla tek bir unsurla mücadele mümkün görünmüyor. Değişim, gerçek bir organizasyonla mümkün. Ahali, ucu kendine dokunacağı için gerçek manada dürüstlük ya da değişim istemiyor. Goy goy istiyor, gaz istiyor. Sonra aklı başında ama yalnız kalan bireyler, aslında büyük bir yalnızlığa mahkum edilmiş oluyor ve verimlerini zamanla yitiriyorlar. Bu nedenle “eskiye eski denir ve biz başka bir şeyiz” diyerek mücadele edenleri önemsemek lazım.

Ahaliyi anlayabilmek ve gerekli adımları atabilmek için, havada kalmayan, gerçeği yansıtan tezler de var elbette. Mesela, altkültürün hâkim anlayışıyla yeni bir şey ortaya çıkarmak mümkün gözükmüyor. O, yine kendinden olanı üretiyor. Bu yüzden eskisinden arındırılarak yeni usullerle yeni şeyler yapmak gerekiyor. 

Bir başka örnek ise; bir almazın önünde beş seçenek varsa genelde o, bunlardan en yanlış olanını tercih edecektir. Almaz ile iş yapılacaksa buna dikkat edilmelidir… Borsada bazı küçük yatırımcılar vardır. Bu yatırımcılar, ellerindeki hisseyi ne zaman satsalar o hisse yükselmeye başlar. Genelde de kayda değer para kazanamazlar. Ama en çok yatırım tavsiyesini de onlar verirler. 

Buna benzer durumun bir diğer örneğinde; çoğunluğun "bug'ını" kullanıp ahaliye hâkim olanlar, bir şeyi ısrarla vurguluyor, iddia ediyorlarsa çok büyük olasılıkla vurguladıklarının ve iddialarının tersi çıkacaktır. Bu, genelde eylemlerin sonucunda ortaya çıkan ama öncesinde somut olarak delillendirilemeyen bir durum. Altkültürü bilen insanlar, genelde, bunlar eyleme geçer geçmez "bir sahteliğin" kokusunu alacak ve onların "ağzını büzüşünden Ömer diyeceğini" anlayacaklardır.  

Dunning Kruger etkisi, gerçekleri çok fena örtüyor. Niteliksiz özgüvenliler, toplumda yalnızca görünen şeyleri değil, gelişmeye müsait olan birçok değeri, disiplini de bir bir yok ediyorlar.    Nuri N. DOKUZOĞLU

Kaynak:
1-https://eksisozluk1923.com/dunning-kruger-etkisi--2166972?p=2&fbclid=IwAR04zlnw0vxV3uq9uW_g9A4k2pl3en0ejUTHFwc8Mun0bk4Du4br6QCq_oI